در دولت اخلاقی امیرالمؤمنین(علیهالسلام) اجرای عدالت الهی، یکی از اهداف اساسی حکومت اسلامی است. حضرت علی علیهالسلام عدالت را به بهترین شکل تعریف کردهاند. ایشان فرمودهاند: «عدالت هر چیزی را در جای خود میگذارد» حضرت در فرازهایی از سخنان خود عدالت را نقطهی مقابل ظلم و ستم میدانند و میفرمایند: «با خدا، با مردم، با خویشاوندان نزدیک و با افرادی که آنان را دوست داری، به انصاف و عدالت رفتار کن که اگر چنین نکنی، ستم روا داشتی» باید نسبت به دشمن هم عدالت را رعایت کنید.
حضرت امیر(ع) هیچ امتیازی برای کسی قائل نبود. حتی اگر از نزدیکان حضرت بودند، امام به کارگزاران دولت خویش امر میفرمودند که در نگاهشان و توزیع ثروت عدالت را رعایت کنند. ایشان فرمودهاند: «به خدا سوگند، اگر این مال و ثروت برای همسران و خرید کنیزان هم صرف شده باشد، آن را به بیتالمال بر میگردانم».
حضرت علی(علیهالسلام) در توزیع عادلانهی بیتالمال فرمودهاند: «اگر اموال، مال خودم هم بود، یکسان میبخشیدم تا چه رسد به آن که مال، مــال خــدا است». سپس فــرمــودنــد: زیــادهروی و بیجا بخشیدن اسراف است. چنین بخشندهای در دنیا مشهور و صاحب نام و آوازه؛ ولی در آخرت بدبخت و زیردست است. مردم او را احترام کنند؛ امّا نزد خدا خوار خواهد بود. اگر انسان مال خود را بیجا مصرف کند و به نااهلان دهد، خداوند از سپاس همان افراد هم محرومش میکند. این افراد به دنبال انتخاب دوست دیگری خواهند بود. و اگر روزی به کمک همان افراد نیاز پیدا کند، به راستی که بدترین و سرزنشکنندهترین دوست خواهند بود.
یکی دیگر از ویژگیهای دولت اخلاقی امیرالمؤمنین(ع) رفتار مهرآمیز با مردم بود. ایشان در این باره فرمودهاند: «مهربانی با مردم را پوشش دل خود قرار ده و با همه دوست و مهربان باش. مبادا مانند یک حیوان شکاری باشی که خوردن آن را غنیمت دانی؛ زیرا مردم دو دستهاند: دستهای برادران دینی تو و دسته دیگری همانند تو در آفرینش میباشند».
حضرت علی(علیهالسلام) در مورد رفتار با مشرکانی که در قلمرو دولت اسلامی زندگی میکنند، به یکی از فرمانداران خویش چنین فرمودند: «مردم از خشونت و قساوت و تحقیر کردن و سنگدلی تو شکایت کردند. در رفتار با آنان نرمی و درشتی را به هم در آمیز. رفتاری اعتدال و میانهرو داشته باش. اعتدال و میانهروی را در نزدیک کردن یا دور کردن رعایت کن».
یکی دیگر از فضایل اخلاقی حضرت علی(علیهالسلام) تأمین امنیت و آسایش عمومی است. امنیّت و احساس آسودگی خاطر، اهمیّت فراوانی در زندگی بشر دارد و هر دو در زندگی انسان نیاز است، امّا امنیّت یکی از نعمتهای الهی است که دولتمردان اسلامی باید در ایجاد و تداوم آن کوشا باشند و امنیّت اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی را حفاظت کنند.
در خصوص امنیّت
اقتصادی حضرت علی(علیهالسلام) به کارگزاران جمعآوری مالیات فرمودهاند: «در
روابط خود با مردم انصاف داشته باشید و در برآورده کردن نیازهایشان شکیبا و صبور
باشید». استاد شهریار میگوید:
چو تویی قضایگردان به دعای مستمندان
که ز جان ما بگردان ره آفت قضا را
همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
به پیام آشنایی بنوازد آشنا را
جمیله مهدوینیا- روزنامه اطلاعات